رویش گیاه بر آرامگاه شاه هخامنشی!
آرامگاه «خشایارشاه» چهارمین پادشاه بزرگ هخامنشی در نقش رستم به محل رشد گیاهان مختلف و لانه‌سازی و تلنبار فضله پرندگان تبدیل شده است. عکس‌های این آرامگاه حاکی از آن است که حدود ۱۵ درخت و درختچه بر روی نقاط مختلف این آرامگاه رشد کرده، همچنین محوطه درونی آن نیز به محلی برای لانه‌سازی پرندگان مختلف بدل شده است.
پدر خشایارشاه «داریوش» و مادرش «آتوسا» دختر «کوروش» بود. او در سن ۳۴ سالگی به پادشاهی رسید و ۲۰ سال بر امپراتوری ایران فرمانروایی کرد. در نهایت او در سال ۴۶۶ پیش از میلاد در سن ۵۴ سالگی به دست یکی از خواجگان دربار و رییس گارد سلطنتی خود در خواب به قتل رسید.
آرامگاه او مانند سه پادشاه دیگر هخامنشی یعنی داریوش بزرگ، اردشیر یکم و داریوش دوم در جایی معروف به نقش رستم در سینه «حسین‌کوه» قرار دارد. آرامگاه خشایارشاه در ارتفاع ۲۶ متری از سطح زمین در دل کوه به شکل صلیب تراشیده شده‌است.
در قسمت بالایی صلیب، نماد فروهر و ماه و تصویر خشایارشاه در حالی که دستش را به سوی فروهر و آتشدانی که روبه‌رویش قرار دارد دراز کرده، حکاکی شده‌است. در زیر پای شاه، اورنگی که مردم سرزمین‌های گوناگون بر دوش دارند، قرار دارد.
با وجود این اما آنگونه که از نمای این آرامگاه در دل حسین کوه بر می‌آید، این محل به مکانی برای رشد انواع و اقسام گیاهان و لانه‌سازی پرندگان بدل شده است. اگرچه این اثر در ارتفاع بلندی از سطح زمین قرار دارد اما با نگاهی دقیق به مرکز آن می‌تواند دست‌کم ۱۵ درخت و درختچه روییده بر نقاط مختلف آن را شمارش کرد. علاوه بر این رفت و آمد پرشمار پرندگانی که بال‌زنان از دهلیز ورودی آن وارد یا خارج می‌شوند نیز حاکی از وجود آشیانه‌های متعدد در درون آن است.
سال‌ها از آخرین باری که این آرامگاه توسط مرمتگران و کار‌شناسان بازرسی و مرمت شد می‌گذرد. در این مدت آرامگاه از دست‌ها دور بوده و پرندگان و گیاهان مختلف با خیالی آسوده مجال رشد و نمو و لانه‌سازی پیدا کرده‌اند. اما به گفته کار‌شناسان ریشه دواندن گیاهان و فضله‌پراکنی پرندگان بر روی بناهای تاریخی سنگی یکی از اصلیترین عوامل آسیب‌زاست.
البته چندی پیش و در اواسط مهرماه گذشته روابط عمومی پایگاه میراث جهانی پارسه – پاسارگاد که متولی اصلی محافظت از این اثر است در خبری به نقل از شهرام رهبر مسوول گروه حفاظت و مرمت پایگاه اعلام کرد: «عملیات مرمت آرامگاه خشایارشاه در مجموعه تاریخی نقش رستم فارس آغاز شده است.»
او با اشاره به اینکه آرامگاه خشایارشاه به دلیل قدمت و آسیب‌های گوناگون در گذر زمان دستخوش تغییراتی شده گفته بود: «داربست تخصصی مرمتی به ارتفاع حدود ۵۰ متر در اطراف آرامگاه توسط استادکاران مرمت پایگاه میراث جهانی پارسه - پاسارگاد برپا شده است.
با انجام مطالعات نمونه‌برداری - مستندنگاری و آسیب‌شناسی توسط کار‌شناسان این پایگاه، طرح مقدماتی مرمت آرامگاه خشایارشاه، وارد مرحله نهایی میشود.» اما با وجود این کارشناسانی که این آرامگاه را ظرف روزهای گذشته از نزدیک دیده‌اند می‌گویند هیچ اقدام خاصی جز برپایی همین داربست‌ها برای آرامگاه خشایارشاه انجام نشده است. از سویی گفته میشود داربست‌های اطراف نیز داربستی با ویژگی و مناسب با کار مرمت نیست و بیشتر به کار اقدامات مستندنگاری می‌آید.
داربست نمایشی است
«مجدالدین رحیمی» کار‌شناس میراث فرهنگی که دارای مدرک فوق لیسانس مرمت آثار تاریخی است که دو روز پیش از نقش رستم و آرامگاه خشایارشاه بازدید کرد، در این‌باره می‌گوید: «آرامگاه خشایارشاه را سه عامل مهم تهدید می‌کند. اول تاثیرات مخرب ناشی از روان آب‌هایی که به دلیل بارندگی در قسمت‌هایی مختلف اثر ایجاد میشود، دوم آسیب‌های بیولوژیک شامل رشد گیاهان، گلسنگ‌ها و زیست جانواران و حشرات که این مورد در کنار خود آسیب‌های حاشیه‌ای مانند فضله پرندگان و لانه‌سازی موریانه‌ها و مورچه‌ها و غیره... را در پی خواهد داشت. علاوه بر این رشد ریشه‌های این گیاهان در دل سنگ‌های اثر تاریخی می‌تواند بخش‌های مختلف اثر را از هم باز کند. سومین عامل آسیب‌زا که این آرامگاه را تهدید می‌کند و به اعتقاد من بسیار خطرناک است ترک‌های فعال در آرامگاه خشایارشاه است.»
این کار‌شناس در ادامه می‌گوید: «مطمئنا مطالعات آسیب‌نگاری و بررسی قسمت‌هایی که ترک‌های آن باز شده و خطر سقوط قطعات سنگ در آن وجود دارد ضرورت بسیار دارد. به عنوان مثال در قسمت فراز درگاه ورودی یا بخشی که به اورنگ بران معروف است و اهورامزدا بالای آن قرار دارد، قسمت‌هایی هست که ترک‌خوردگی سنگ دیده میشود و خطر سقوط و تخریب دارد. به همین دلیل این قسمت‌ها هرچه زود‌تر به مرمت نیاز دارد.»
رحیمی همچنین در پاسخ به سوالی پیرامون چگونگی وضعیت داربستی که اطراف آرامگاه بر پا شده است نیز اینگونه پاسخ داد: «به نظر می‌رسد این داربست بیش از هر چیز به صورت نمایشی در این محل نصب شده باشد، چرا که بلااستفاده بوده و منظر اثر را نیز تخریب کرده است، در حالی که گفته شده این داربست مرمتی است اما برای کارهای مرمتی مناسب نیست و تنها برای بررسی وضعیت آن و مستندنگاری به کار می‌آید.» او در رابطه با ویژگی‌های داربست‌های مرمتی معتقد است: «داربست مرمتی قابلیت انتقال نیرو دارد و باید از مقاومت بالایی برخوردار باشد. اما این داربست این ویژگی‌ها را ندارد و به نظر می‌رسد فقط برای کارهای مستندنگاری و مطالعاتی مناسب باشد.»
تخلیه ۳۰ گونی فضله پرنده از آرامگاه
در عین حال اما بر اساس اطلاعاتی که به روزنامه رسیده است تاکنون و با وجود گذشت سه ماه از برپایی داربست و انتشار خبر آغاز مرمت‌ها حتی اقدام خاصی برای مستندنگاری و مطالعات ابتدایی این اثر نیز صورت نگرفته است.
برای پیگیری روند امور مرمت آرامگاه خشایارشاه هخامنشی، به سراغ «شهرام رهبر» مسوول گروه حفاظت و مرمت پایگاه میراث جهانی پارسه- پاسارگاد رفتیم، البته او در ابتدا با اعلام اینکه به دلیل ممنوعیت‌های کاری نمی‌تواند مصاحبه کند به سوالات ما پاسخ نداد و به گفتن یک جمله اکتفا کرد: «من ولی طبق دستورالعمل حق مصاحبه ندارم. اما ظرف چند روز آینده اخبار درباره آرامگاه خشایارشاه توسط روابط عمومی منتشر میشود.»
رهبر اما در ادامه پاسخ به پرسش‌های ما در این‌باره می‌گوید: «اینکه گفته میشود طرح مستندنگاری و مطالعاتی انجام نشده را من تکذیب میکنم، الان طرح مرمتی آماده است اما باید در شورای فنی و شورای راهبردی ارایه شود که هنوز در شورای راهبری ارایه نشده و به تصویب نرسیده است. اما ما اقدامات ابتدایی را انجام داده‌ایم، به عنوان مثال تنها در همین مدت حدود ۲۰ تا ۳۰ گونی فقط فضولات پرندگان و ضایعات را از آرامگاه پایین آوردیم.»
البته برخی بر این باورند کم‌کاری و کم‌توجهی به این بخش مهم از آثار
تاریخی با وضعیت مدیریتی حاکم بر این محوطه‌ها امریست ناگزیر، چرا که به
گواه اسناد تاریخی در سال‌های پیش از انقلاب و حتی تا اوایل دهه ۷۰ تنها در
تخت جمشید بین ۵۰ تا ۷۰ مرمتگر مشغول به فعالیت بوده‌اند. این در حالی است
که هم‌اکنون بنیاد پایگاه میراث جهانی پارسه- پاسارگاد که علاوه بر تخت
جمشید، آرامگاه کوروش، نقش رستم، نقش رجب، شهر تاریخی استخر و شهر تاریخی
پارسه را در زیر مجموع خود دارد تنها ۱۰ مرمتگر در اختیار دارد.
منبع: روزنامه شرق
مهدی گلی هستم راهنما و مدرس گردشگری